چپ دستي / راست دستي ، تمرين و استعداد در شطرنج

مهارت هاي شطرنج و چپ دستي / راست دستي به چه شکل به هم ارتباط پيدا مي کنند ؟ آيا سن حياتي براي يادگيري شطرنج وجود دارد ؟ چه مدت طول خواهد کشيد تا به درجه 2200برسيم ؟ پروفسور گوبت و دکتر کمپيتلي دريافته اند که راست دست هاي کمتري در شطرنج بازان وجود دارد . [ براي رسيدن به موفقيت در شطرنج ] نبايد ديرتر از سن 12 سالگي شطرنج را شروع کرد و ميانگين 11000 ساعت تمرين براي رسيدن به درجه 2200 لازم است .

چپ دستي / راست دستي ، تمرين و استعداد در شطرنج

گيلرمو کمپيتلي و فرناند گوبت

نقش ارتباطي استعداد و تمرين در رسيدن به سطوح بالاي مهارت چيست ؟ اين سوال اخيرا توجه مهمي در روانشناسي در حوزه هايي مانند موسيقي ، ورزش و بازي ها را ( بعنوان مثال مقاله اخير روبرت هاوارد در تارنماي chessbase را ببينيد ) را بخود جلب کرده است . براي ساليان دراز ، پژوهش ما بسياري از ويژگي هاي روانشناسي شطرنج ( نظير نقش تصورات ذهني ، جزئيات مراحل تصميم گيري بازيکنان شطرنج و پشتيباني ساختار هاي مغزي از دانش شطرنج ) را مورد بررسي قرار داده اند . همچنين پرسشي در مورد استعداد و تمرين را در يک بررسي ارائه کرديم که نتايجش اخيرا در نشريات «روانشناسي رشد » و «يادگيري و تفاوت هاي افراد » منتشر شده ست (1) . در اين جا ما به مهم ترين يافته ها اشاره مي کنيم .

ما به گروهي از شطرنج بازان آرژانتيني ( 3 استاد بزرگ ، 10 استاد بين المللي ، 13 استاد فيده و 39 بازيکن بدون درجه ) پرسشنامه اي حاوي سه بخش ارائه کرديم . بخش اول شامل سوالاتي در مورد مسائل مختلف تمرين (‌ بعنوان مثال آيا شما از فايل هاي اطلاعاتي استفاده مي کنيد ؟‌آيا شما مربي داريد ؟ و.. ) بود . بخش دوم جدولي را در بر داشت که در آن بازيکنان مجبور به گزارش تعداد ساعت هايي که در هر هفته در سال هايي که به شطرنج مي پرداختند (‌به صورت انفرادي يا گروهي ) ، بودند . و سرانجام اين که بازيکنان مجبور به تکميل اين اطلاعات بطريقي بودند که ميزان چپ دستي ، راست دستي و يا دودست بودن آنها مورد ارزيابي قرار مي گرفت .

ما ارتباط عميقي بين تعداد ساعاتي که بازيکنان به شطرنج اختصاص مي دهند و درجه بين الملليشان یافتیم : بازيکنان بدون درجه اظهار داشتند که به طور متوسط 8303 ساعت به شطرنج اختصاص مي دهند و بازيکنان داراي درجه ي بدون عنوان 11715 ساعت , استاد فيده ها 19618 ساعت و استادان بين المللي 27929 ساعت . ( 3 استاد بزرگ اين بخش از پرسشنامه را تکميل نکردند ).

بايد اشاره کرد که سطح بالايي از تنوع در ميزان تمرين وجود داشت . براي مثال , بگذاريد تعداد ساعات اختصاص داده شده که بازيکنان نياز به رسيدن به درجه 2200 را داشتند در نظر بگيريم . ميانگين در حدود 11000 ساعت بود .اما در حالي که يک بازيکن نياز به تنها 3000 ساعت تمرين براي رسيدن به درجه مذکور داشت ، بازيکن ديگر بيش از 23000 ساعت براي رسيدن به همان سطح وقت صرف کرده بود . بعلاوه ،
چون شطرنج يک بازي ديداري- تجسمي است ، بايد انتظار داشت که ساختارهاي مغزي که بطور عمده به فرآيند هاي ديداري – تجسمي اختصاص مي يابند را فعال مي سازد . اين ساختار ها گرايش به قرار گرفتن در نيمکره راست مغز را دارند . همچنين بادر نظر گرفتن اين که مغز انسان کليه قسمت هاي بدن را با يک شبکه هدايت مي کند ، نيمکره راست مغز ، سمت چپ بدن را کنترل مي کند . بنابر اين ، بايد انتظار داشته باشيم که در جامعه شطرنج بازان ، سهم بيشتري به « چپ دستان» و يا حداقل« دو دست ها » تعلق دارد . در نمونه آماري ما ، 9/17% از شطرنج بازان چپ دست و يا دو دست بودند . که اين تعداد در مقايسه با 2/10% اشخاص چپ دست در نمونه کنترل شده از افراد غير شطرنج باز بطور قابل ملاحظه اي بالاتر است . با اين وجود ، بين سطح مهارت افراد چپ دست و راست دست اختلاف قابل ملاحظه اي مشاهده نشد .


ديگر پيش بيني ممکن در مهارت شطرنج مي تواند شروع سن يادگيري باشد . آرپاد الو در کتاب مشهور خود در مورد شطرنج عنوان نمود که بايد زماني ( سن ) حياتي براي ياد گيري شطرنج باشد که بعد از آن رسيدن به سطوح بالاي مهارت سخت تر است ( درست شبيه به يادگيري زبان ) . اطلاعات و آمار ما نشان داد که ارتباط زيادي بين سني که در آن بازيکنان شطرنج ، را بطور جدي شروع کرده بودند و درجه شان ( در زمان تکميل اطلاعات ) وجود داشت . متوسط سني که در آن بازيکنان هر گروه شطرنج را بطور جدي شروع کردند به اين صورت بود : بازيکنان بدون درجه، 6/18 سال ؛ بازيکنان داراي درجه ، 2/14 سال ؛ استادان فيده، 6/11 سال ؛ استادان بين المللي ، 3/10 سال و استاد بزرگان ، 3/11 سال .


تقريبا همه بازيکنان داراي عنوان بطور جدي ديرتر از سن 12 سالگي شطرنج را شروع نکرده بودند . در نمونه آماري ما، احتمال رسيدن به عنوان استاد بين المللي براي بازيکناني که شطرنج را بطور جدي در سن 12 سال و يا زودتر شروع کرده بودند ، نسبت 1 به 4 بود . در حالي که براي بازيکناني که ديرتر از اين زمان شروع کرده بودند ، احتمال اين که به نصاب استادي ميرسيدند ، نسبت مذکور 1 به 55 مي گرديد .

نتيجه جالب توجه ديگر ميزان پيشرفت بدست آمده بازيکنان سطوح مختلف بود . اختلاف قابل توجهي ( در حدود 80 واحد درجه ) در ميانگين درجه بين المللي بازيکنان عنوان دار و داراي درجه بعد از 3 سال پرداختن جدي شطرنج، وجود داشت. بعد از سال سوم ، متوسط اخذ درجه براي گروه اول 7 واحد بود بود درحالي که گروه دوم موفق به کسب 1 واحد درجه در هرسال شده بودند .

همچنين آمار و اطلاعات فعاليت هاي تمريني داده هاي ارزشمندي را مشخص کرد : 83% بازيکنان اظهار داشتند که بازي برق آسا انجام مي دهند ، 80% بازيکنان در بعضي مواقع مربي داشتند و 67% از فايل هاي اطلاعاتي استفاده مي کردند ، 66% با برنامه هاي رايانه اي بازي مي کردند و 56 % علاقمند به بازي چشم بسته بدون استفاده از صفحه شطرنج بودند و تنها 23 % بازي چشم بسته را بازي مي کردند . بعضي فعاليت ها بيشتر توسط بازيکنان قوي تر انجام مي شد تا بازيکنان ضعيف تر مثل : گرفتن مربي ، استفاده از فايل هاي اطلاعاتي و بازي برق آسا . و سرانجام اين که بازيکنان قوي تر تمايل به داشتن کتاب هاي بيشتري نسبت به بازيکنان ضعيف تر بودند .

مجموعه نتايج فوق اشاره دارد که انجام دادن تمرين ضروري است ولي شرط لازم براي رسيدن به سطوح بالا ي عملکرد شطرنج نمي باشد . و به اين معني است که انجام هزاران ساعت تمرين شطرنج ضروري است ولي با اين وجود نمي تواند کافي باشد . عوامل ديگري هستند که مي تواند در رسيدن به سطوح بالا کمک کند . ما فهميديم که اگر فردي مي خواهد استاد بين المللي شود بايد از سن 12 سالگي و يا قبل از آن شطرنج را شروع کند . و در نهايت اين که افرادي که چپ دست و يا دو دست هستند،‌ ممکن است در آغاز به کار رشته شطرنج اکثريت داشته باشند ( به همين دليل است که درصد بيشتر از انتظاري از آنها بازي شطرنج را انتخاب مي کنند ) ولي اين اکثريت بعد ها ممکن است با ميزان تمرين دخيل شده در رسيدن به سطح بالاي مهارت کم رنگ تر شود .

منبع :‌سايت chessbase

ترجمه و تنظيم :‌علي قائم مقامي

1- کمپيتلي .ج . و گوبت ، ف . نقش تمرين در شطرنج : مطالعه مدت دار . يادگيري و تفاوت هاي فردي (‌براي دريافت منبع اينجا کليک کنيد ) . کمپيتلي .ج . و گوبت ، ف (2007) . نقش تمرين در حوزه هاي مشخص ،‌چپدستي/راست دستي و سن شروع شطرنج . روانشناسي رشد ،‌43،‌159، 172 . ( براي دريافت منبع اينجا کليک کنيد‌ ) .

درباره پژوهشگران :( با عرض پوزش از شما که فرصت ترجمه این بخش میسر نشد )

Guillermo Campitelli was born in Buenos Aires in 1972. He did a degree in Psychology at the Universidad de Buenos Aires and a PhD in Psychology at the University of Nottingham under the supervision of Fernand Gobet. After being a research fellow and lecturer at Brunel University (UK), he returned to Argentina to teach at the Universidad Abierta Interamericana.
Recently, he has been granted a research fellowship from the Argentine National Research Council. Until 1997 he was coach of a number of Argentine players that later became Grandmasters or International Masters. Since then, he has been an active researcher of the psychological processes underpinning chessplayers’ expertise, including memory, imagery, thinking and decision making. Among other things, he scanned the brain of Grandmasters and International Masters using functional magnetic resonance. Currently he combines his research and teaching duties with the psychological training of chess players for competition.


Fernand Gobet is Professor of Cognitive Psychology and Director of the Centre for the Study of Expertise at Brunel University, West London. He spent his first career as a chess player, playing for the Swiss national team and earning the title of an International Master. He then moved to a scientific career, receiving his PhD in psychology in 1992 from the University of Fribourg (Switzerland). After collaborations with Herbert Simon (one of the founders of Artificial Intelligence) and Adriaan De Groot (the father of chess psychology), he held research and academic positions at the University of Nottingham until 2003, when he moved to Brunel University.
Gobet has extensively written on expertise, the acquisition of language, and computer modelling. His book Moves in Mind (2004, Psychology Press), co-authored with Alex de Voogt and Jean Retschitzki, provides a systematic study of the psychology of board games, including chess.